بالابر و آسانسور در ایران

بالابر و آسانسور در ايران
صنعت آسانسور ايران قدمتي هشتاد ساله دارد.

البته اگر گفته‌هاي بدون مدرک در مورد نصب آسانسور در کاخ گلستان توسط ناصر الدين شاه را ناديده بگيريم، اولين آسانسورها که آن هم البته اثري از آن‌ها بجا نيست در پالايشگاه آبادان در دوران حکومت احمد شاه قاجار نصب شده‌است. اما آنچه مسلم و قابل بررسي است اولين آسانسورها در ساختمان‌هايي که در زمان پهلوي اول ساخته شده‌است نصب شده و در ساختمان‌هاي اطراف ميدان امام خميني (ميدان سپه سابق) مثل باشگاه افسران ستاد ارتش، کتابخانه ملي آثار آن وجود دارد و بسياري از آن‌ها توسط کارشناسان خارجي و به کمک نسل اول متخصصين صنعت آسانسور ايران نصب و راه اندازي شده‌است. نسل اول ساختمان‌هاي بيش از سه طبقه در ايران در دوران پهلوي اول و آپارتمان‌سازي به صورت امروزي از سال 1335 در دوران پهلوي دوم شروع شده‌است؛ بنابراين دوران رشد صنعت آسانسور ايران را از سال 1335 به بعد بايد نامگذاري کرد. ابتدا آسانسورها کامل و بسته‌بندي شده از خارج از کشور به ايران وارد شده‌است. اما به تدريج شرکت‌هاي ايراني فروش و نصب آسانسور در ايران به وجود مي‌آيند و در سال 1345 اولين کارگاه توليد در و کابين توسط اوکسن الکساني با کپي‌برداري از روي در و کابين‌هاي شرکت‌هاي اروپايي به وجود مي‌آيد. در سال 1350 در طرح‌هاي وزارت مسکن و شهرسازي براي آپارتمان‌سازي برنامه‌ريزي شده و ايجاد شهرک‌هاي مسکوني در اطراف شهرهاي بزرگ براي ساخت اولين کارخانه آسانسورسازي در ايران برنامه‌ريزي مي‌شود. در سال 1350 کلنگ ساخت اولين کارخانه آسانسورسازي ايران با نام ايران شيندلر در زميني به مساحت چهل هزار متر مربع واقع در شهر صنعتي البرز قزوين به زميني زده مي‌شود و در سال 1353 اين کارخانه با ظرفيت اوليه توليد چهارصد دستگاه آسانسور تحت ليسانس شيندلر سوئيس به بهره‌برداري مي‌رسد و به‌طور هم‌زمان جهت پرورش نيروي متخصص در نصب آسانسورهاي خود مبادرت به برگزاري دوره‌هاي کامل آموزشي تئوري و عملي نصب آسانسور مي‌نمايد که در هر دوره حدود 20 نفر تکنسين موفق به کسب مدرک مهارت نصب مي‌شوند و اين دوره‌ها از سال 1354 تا 1357 ادامه داشت و امروز دانش آموختگان آن دوره‌ها زبده‌ترين و کارآمدترين افراد در صنعت آسانسور در ايران مي‌باشند و اغراق نمي‌باشد اگر از شرکت آسانسورسازي ايران شيندلر به عنوان مادر صنعت نوين آسانسور در ايران ياد کرد. همچنين به‌طور هم‌زمان اولين کارخانه سازنده قطعات آسانسور در ايران با نام تسلا ــ ايران توليد خود را شروع مي‌کند. در سال 1354 کارخانه آسانسور و پله برقي ايران در ابهر تأسيس و مدتي بعد تحت ليسانس هاوس هان آلمان شروع به توليد مي‌کند. شرکت اوتيس آمريکا نيز اقدام به خريد زميني در شهر صنعتي ساوه نموده و برنامه‌ريزي براي تأسيس کارخانه مي‌کند. همچنين در سال 1355 شرکت توليدي ايران امباربا کارخانه توليد آسانسور خود را در شهر صنعتي رشت تأسيس و توليد آسانسور را تحت ليسانس امباربا اسپانيا آغاز مي‌کند. در کنار شرکت‌هاي توليدي فوق حدود سي شرکت نصب و فروش آسانسور هم در ايران تا سال 1357 دائر مي‌شود که بعضي از اين شرکت‌ها نمايندگي فروش شرکت‌هاي فوق را در تهران و شهرستان‌ها دريافت مي‌کنند. همچنين چهار يا پنج کارگاه توليد در و کابين هم ايجاد مي‌شود که شرکت‌هاي فروش و نصب آسانسور را ياري مي‌دهند. بدين ترتيب تا قبل از بثمر رسيدن انقلاب و ضعيت صنعت آسانسور ايران بشرح فوق است.

پس از انقلاب

کارشناسان خارجي از ايران مي‌روند و ايران تحريم اقتصادي مي‌شود و واردات قطع مي‌شود. شرکت ايران شيندلر که بيشتر سهام آن متعلق به بانکهاست با ملي شدن بانک‌ها عملاً دولتي مي‌شود و توسط وزارت مسکن و شهرسازي اداره مي‌شود. شرکت آسانسور و پله برقي ايران که سهام آن خصوصي است با عدم ورود آسانسور از خارج تعطيل مي‌شود.پروژه اوتيس آمريکا نيمه کاره باقي مي‌ماند. زمين آن در شهر صنعتي ساوه و دفتر فروش آن در تهران مصادره مي‌شود و وزارت بازرگاني عهده‌دار اداره آن مي‌شود. شرکت ايران امباربا که با سرمايه‌گذاري بانک صنعت و معدن و سرمايه‌گذار خصوصي ايجاد شده با خروج سرمايه‌گذار خصوصي از ايران توسط بانک صنعت و معدن اداره مي‌شود.

شروع جنگ پس از انقلاب در سال 1359 جنگ ايران و عراق آغاز مي‌شود و عملاً آپارتمان‌سازي بجز در موارد ضروري تعطيل مي‌شود، و در نتيجه آسانسور ايران رو به رکود مي‌رود. چون ايران در محاصره اقتصادي واقع شده‌است قطعات آسانسور مورد نياز در ايران ساخته مي‌شود، بسياري از قطعات که در گذشته ساخت آن قابل بررسي هم نبود در سال‌هاي بعد از انقلاب در ايران ساخته مي‌شود.

خاتمه جنگ و دوران بازسازي

بلافاصله پس از پايان جنگ در سال 1367 صنعت ساختمان در ايران شروع به رشد مي‌کند و به اين دليل صنعت آسانسور ايران نيز به حرکت در مي‌آيد؛ ولي بدون حضور شرکت‌هايي که قبل از انقلاب در ايران سرمايه‌گذاري کرده‌اند، بغير از شرکت ايران شيندلر که هنوز تحت ليسانس شيندلر سوئيس فعال است.